fot. pixabay

Dzisiaj, 2 lutego w kościele katolickim obchodzone jest# Święto Ofiarowania Pańskiego. W Polsce ten dzień nazywany jest Świętem Matki Boskiej Gromnicznej.

Święto wypada czterdzieści dni po Bożym Narodzeniu i upamiętnia ofiarowanie Jezusa Chrystusa w Świątyni Jerozolimskiej, W Święto Matki Boskiej Gromnicznej kończy się okres śpiewania kolęd, rozbiera się choinki i żłobki. Dzień Tego dnia w kościołach tradycyjnie święci się gromnice. W tradycji ludowej ze świętem popularnie zwanym Gromniczną (od świec – gromnic), łączyło się wiele zwyczajów i przekonań.

Gromnica

Nasza tradycja ludowa bardzo mocno związała Oczyszczenie Maryi z paleniem świecy gromnicznej zwanej gromnicą symbolizującą umocnienie wiary. Nazwa tej świecy wywodzi się od staropolskiego przymiotnika gromny – oznaczającego huczny, grzmiący. Dlatego świeca ta miała chronić od gromów podczas burz. Kiedyś gromnice obowiązkowo wykonywano z wosku pszczelego, dziś najczęściej robi się je z parafiny. Wosk uzyskiwano poprzez przetapianie zużytych plastrów pszczelich. Był on substancją naturalną mającą zdrowotne właściwości.

Przed zaniesieniem gromnicy do kościoła przystrajano ją zielenią w postaci gałązek bukszpanu, mirtu, barwinka czy jałowca, sztucznymi kwiatami i kokardką, najczęściej z białej lub błękitnej wstążki. W czasie mszy gromnica była i jest nadal poświęcana. Obrzęd błogosławieństwa gromnic zawiera wyjaśnienie znaczenia światła w życiu człowieka.

W dawnych czasach podczas nabożeństwa bacznie obserwowano płomień świecy. Skwiercząca gromnica miała zwiastować burzowy rok, a gdy wosk z niej obficie kapał to oznaczało, że zima będzie jeszcze długo trwała. Po skończonej mszy, gromnicę z tym poświęconym ogniem, jeżeli warunki na to pozwalały, starano się donieść do domu. Wierzono, że zgaśnięcie po drodze świecy przynosi nieszczęście, a nawet śmierć domownika. Jeśli odległość od kościoła była znaczna, gromnicę po poświęceniu gaszono i zapalano dopiero w obejściu. Niegdyś gromnica wspomagała ludzi i towarzyszyła im przez całe życie, współcześnie często zapominamy o różnych funkcjach tej pobłogosławionej w kościele świecy.

Ochronna moc gromnicy

Gromnica, obok ochrony przed piorunami, pełniła wiele innych, ważnych funkcji. Przypisywano jej dobroczynną moc i często wykorzystywano w obliczu różnych zagrożeń. Aby zabezpieczyć dobytek gospodarz zapaloną gromnicą błogosławił dom, zagrodę, pole, na belce sufitowej wypalał znak krzyża, robił dymem znak krzyża nad drzwiami i oknami domu. Od gromnicy zapalano ognie w kuchni i piecach. Jeśli z łatwością udało się od niej rozpalić palenisko, było to dla domu obietnica zgody i miłości. Dym ze zgaszonej gromnicy domownicy starali się „połknąć” jako ochronę przed bólem gardła i próchnicą zębów. Z zapaloną gromnicą obchodzono także zwierzęta domowe, zwłaszcza bydło, by zapewnić im zdrowy chów i uniemożliwić dostęp czarownic.

Gromnicę przechowywano nad świętym obrazem lub w skrzyni i bardzo często wykorzystywano w ważnych i niebezpiecznych chwilach życia. Z zapaloną gromnicą wychodzono naprzeciw kapłanowi niosącemu choremu wiatyk. W chwili śmierci wkładano ją w dłoń konającemu, by uprosić dla niego wstawiennictwa Matki Boskiej oraz zapewnić lekką i spokojną śmierć. Światło świecy miało również chronić przed złymi duchami. W czasie burzy stawiano zapaloną (w niektórych regionach Polski zgaszoną) gromnicę w oknie albo obchodzono z nią dookoła dom, by chroniła przed uderzeniami piorunów. W czasie pożaru, który miał miejsce w sąsiedztwie, wynoszono zapaloną gromnicę przed dom, odmawiając modlitwy o odwrócenie niebezpieczeństwa. Zapalano gromnicę również w czasie groźnych epidemii i chorób zakaźnych, by płomień chronił ludzi i zwierzęta. Okadzano dymem z gromnicy miejsca zmienione skórną chorobą.

Z dawien dawna uważano Matkę Boską Gromniczną za opiekunkę chroniącą od napaści wilków. Matkę Boską połączono z wilkami, ponieważ według legendy uratowała wilka, którego chłopi chcieli zabić. Uratowane stworzenie stało się Jej oddane i posłuszne, zatem Maryja mogła chronić ludzi przed podchodzącymi pod ich zagrody wilkami. Ludowe obrazy często przedstawiają Maryję z Dzieciątkiem na ręku, gromnicą w dłoni i wilkami w zimowym pejzażu. Luty nazywany wilczym miesiącem, to czas, gdy wilki rozpoczynają ruję i są szczególnie niebezpieczne. Strach przed napaścią tych wygłodniałych zwierząt paraliżował ludzi, więc uciekano się do różnych sposobów ochrony. Kiedy zimą słychać było wycie wilków wypalano płomieniem gromnicy krzyże na pomieszczeniach, w których były domowe zwierzęta. Często w zimową podróż zabierano gromnicę, gdyż wierzono, że jej blask zniechęci wilki do ataku.

Gromnica, zimy połowica i panien nadzieja

Ze świętem Matki Bożej Gromnicznej łączyło się wiele zwyczajów i przekonań. Drugi lutego był dniem przełomowym w oświadczynach. Jeśli kawaler nie zjawił się u panny do tego dnia to oznaczało, że w zapusty wesela nie będzie. A dziewczęta wówczas żałośnie powtarzały: „W dzień Panny Gromnicznej, bywaj zdrów, mój śliczny!".

Święto Gromnicznej traktowano jako moment przełomowy, uważano bowiem, że w tym dniu przypada połowa zimy. Mawiano: „Gromnica, zimy połowica”. Czekano z utęsknieniem na nadejście wiosny, dlatego żywiono przekonanie, że w ten dzień mimo mrozów odezwie się skowronek i zaczną się budzić niektóre zwierzęta na przykład niedźwiedzie. Na dawnej wsi, z pogody jaka była w święto Matki Boskiej Gromnicznej wnioskowano, jak długo będzie trwała zima i jakie będą urodzaje. Według wierzeń szron okrywający drzewa w sadach wróżył obfite plony, a „gdy na Gromnicę roztaje to rzadkie będą urodzaje” lub „gdy na Gromnicę dzień pogodny, będzie roczek płodny i miodny”. Przepowiednie meteorologiczne obrazują liczne przysłowia: „Gdy na Gromnicę z dachu ciecze, zima się jeszcze odwlecze”; „Gdy słońce jasno świeci na Gromnice, to przyjdą większe mrozy i śnieżyce”, „Na Gromniczną błoto – zima będzie jak złoto”, „Na Gromniczną mróz – szykuj chłopie wóz”.

Oprac. dr Małgorzata Dziura, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej

Powrót Drukuj

LOKALNY HIT

Budowa magazynów

Zadaj pytanie

20PLN

Budowa hal

Pamiątka A4

20,00 zł PLN

Bezpłatne kontrolowanie sprawności zawieszenia

Ochrona środowiska dla firm

od 50PLN

Szkolenie okresowe pracowników

89PLN

Ramki ślubne

39,90 zł PLN