Dziś mamy 19 marca 2024, wtorek, imieniny obchodzą:

02 lutego 2023

Święto Matki Boskiej Gromnicznej. Jakie zwyczaje ludowe są z tym związane?

fot. Matka Boska Gromniczna, grafika, Aniela z Wolskich Pawlikowska, cykl 1932-1936, ze zbiorów MNZP

fot. Matka Boska Gromniczna, grafika, Aniela z Wolskich Pawlikowska, cykl 1932-1936, ze zbiorów MNZP

Dzisiaj, 2 lutego w kościele katolickim obchodzone jest Święto Ofiarowania Pańskiego. W Polsce ten dzień nazywany jest# Świętem Matki Boskiej Gromnicznej.

Święto wypada czterdzieści dni po Bożym Narodzeniu i upamiętnia ofiarowanie Jezusa Chrystusa w Świątyni Jerozolimskiej, W Święto Matki Boskiej Gromnicznej kończy się okres śpiewania kolęd, rozbiera się choinki i żłobki. Dzień Tego dnia w kościołach tradycyjnie święci się gromnice. W tradycji ludowej ze świętem popularnie zwanym Gromniczną (od świec – gromnic), łączyło się wiele zwyczajów i przekonań. 

Gromnica

Nasza tradycja ludowa bardzo mocno związała Oczyszczenie Maryi z paleniem świecy gromnicznej zwanej gromnicą symbolizującą umocnienie wiary. Nazwa tej świecy wywodzi się od staropolskiego przymiotnika gromny – oznaczającego huczny, grzmiący. Dlatego świeca ta miała chronić od gromów podczas burz. Kiedyś gromnice obowiązkowo wykonywano z wosku pszczelego, dziś najczęściej robi się je z parafiny. Wosk uzyskiwano poprzez przetapianie zużytych plastrów pszczelich. Był on substancją naturalną mającą zdrowotne właściwości.

Przed zaniesieniem gromnicy do kościoła przystrajano ją zielenią w postaci gałązek bukszpanu, mirtu, barwinka czy jałowca, sztucznymi kwiatami i kokardką, najczęściej z białej lub błękitnej wstążki. W czasie mszy gromnica była i jest nadal poświęcana. Obrzęd błogosławieństwa gromnic zawiera wyjaśnienie znaczenia światła w życiu człowieka.

W dawnych czasach podczas nabożeństwa bacznie obserwowano płomień świecy. Skwiercząca gromnica miała zwiastować burzowy rok, a gdy wosk z niej obficie kapał to oznaczało, że zima będzie jeszcze długo trwała. Po skończonej mszy, gromnicę z tym poświęconym ogniem, jeżeli warunki na to pozwalały, starano się donieść do domu. Wierzono, że zgaśnięcie po drodze świecy przynosi nieszczęście, a nawet śmierć domownika. Jeśli odległość od kościoła była znaczna, gromnicę po poświęceniu gaszono i zapalano dopiero w obejściu. Niegdyś gromnica wspomagała ludzi i towarzyszyła im przez całe życie, współcześnie często zapominamy o różnych funkcjach tej pobłogosławionej w kościele świecy.

Ochronna moc gromnicy

Gromnica, obok ochrony przed piorunami, pełniła wiele innych, ważnych funkcji. Przypisywano jej dobroczynną moc i często wykorzystywano w obliczu różnych zagrożeń. Aby zabezpieczyć dobytek gospodarz zapaloną gromnicą błogosławił dom, zagrodę, pole, na belce sufitowej wypalał znak krzyża, robił dymem znak krzyża nad drzwiami i oknami domu. Od gromnicy zapalano ognie w kuchni i piecach. Jeśli z łatwością udało się od niej rozpalić palenisko, było to dla domu obietnica zgody i miłości. Dym ze zgaszonej gromnicy domownicy starali się „połknąć” jako ochronę przed bólem gardła i próchnicą zębów. Z zapaloną gromnicą obchodzono także zwierzęta domowe, zwłaszcza bydło, by zapewnić im zdrowy chów i uniemożliwić dostęp czarownic.

Gromnicę przechowywano nad świętym obrazem lub w skrzyni i bardzo często wykorzystywano w ważnych i niebezpiecznych chwilach życia. Z zapaloną gromnicą wychodzono naprzeciw kapłanowi niosącemu choremu wiatyk. W chwili śmierci wkładano ją w dłoń konającemu, by uprosić dla niego wstawiennictwa Matki Boskiej oraz zapewnić lekką i spokojną śmierć. Światło świecy miało również chronić przed złymi duchami. W czasie burzy stawiano zapaloną (w niektórych regionach Polski zgaszoną) gromnicę w oknie albo obchodzono z nią dookoła dom, by chroniła przed uderzeniami piorunów. W czasie pożaru, który miał miejsce w sąsiedztwie, wynoszono zapaloną gromnicę przed dom, odmawiając modlitwy o odwrócenie niebezpieczeństwa. Zapalano gromnicę również w czasie groźnych epidemii i chorób zakaźnych, by płomień chronił ludzi i zwierzęta. Okadzano dymem z gromnicy miejsca zmienione skórną chorobą.

Z dawien dawna uważano Matkę Boską Gromniczną za opiekunkę chroniącą od napaści wilków. Matkę Boską połączono z wilkami, ponieważ według legendy uratowała wilka, którego chłopi chcieli zabić. Uratowane stworzenie stało się Jej oddane i posłuszne, zatem Maryja mogła chronić ludzi przed podchodzącymi pod ich zagrody wilkami. Ludowe obrazy często przedstawiają Maryję z Dzieciątkiem na ręku, gromnicą w dłoni i wilkami w zimowym pejzażu. Luty nazywany wilczym miesiącem, to czas, gdy wilki rozpoczynają ruję i są szczególnie niebezpieczne. Strach przed napaścią tych wygłodniałych zwierząt paraliżował ludzi, więc uciekano się do różnych sposobów ochrony. Kiedy zimą słychać było wycie wilków wypalano płomieniem gromnicy krzyże na pomieszczeniach, w których były domowe zwierzęta. Często w zimową podróż zabierano gromnicę, gdyż wierzono, że jej blask zniechęci wilki do ataku.

Gromnica, zimy połowica i panien nadzieja

Ze świętem Matki Bożej Gromnicznej łączyło się wiele zwyczajów i przekonań. Drugi lutego był dniem przełomowym w oświadczynach. Jeśli kawaler nie zjawił się u panny do tego dnia to oznaczało, że w zapusty wesela nie będzie. A dziewczęta wówczas żałośnie powtarzały: „W dzień Panny Gromnicznej, bywaj zdrów, mój śliczny!".

Święto Gromnicznej traktowano jako moment przełomowy, uważano bowiem, że w tym dniu przypada połowa zimy. Mawiano: „Gromnica, zimy połowica”. Czekano z utęsknieniem na nadejście wiosny, dlatego żywiono przekonanie, że w ten dzień mimo mrozów odezwie się skowronek i zaczną się budzić niektóre zwierzęta na przykład niedźwiedzie. Na dawnej wsi, z pogody jaka była w święto Matki Boskiej Gromnicznej wnioskowano, jak długo będzie trwała zima i jakie będą urodzaje. Według wierzeń szron okrywający drzewa w sadach wróżył obfite plony, a „gdy na Gromnicę roztaje to rzadkie będą urodzaje” lub „gdy na Gromnicę dzień pogodny, będzie roczek płodny i miodny”. Przepowiednie meteorologiczne obrazują liczne przysłowia: „Gdy na Gromnicę z dachu ciecze, zima się jeszcze odwlecze”; „Gdy słońce jasno świeci na Gromnice, to przyjdą większe mrozy i śnieżyce”, „Na Gromniczną błoto – zima będzie jak złoto”, „Na Gromniczną mróz – szykuj chłopie wóz”.

Oprac. dr Małgorzata Dziura, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej

Oceń artykuł: 18 9

Czytaj również

udostępnij na FB

Komentarze (6) Zgłoś naruszenie zasad

    • -4 (18)

    Piotr, w dniu 02-02-2023 12:38:58 napisał:

    Zabobony średniowieczne dla wierzących w bajki i utrzymujących rzesze tłustych nierobów w sukienkach !!

    odpowiedz

    • -4 (6)

    stary, niewykształcony ze wsi , w dniu 02-02-2023 18:29:57 napisał:

    Dobry obyczaj ludowy na Krainie - szyja, szyja i spać.

    odpowiedz

    pokaż odpowiedzi (1)
    • 4 (6)

    do piotra, w dniu 02-02-2023 21:34:20 napisał:

    Pewnie przyjdzie taki moment,ze Twoja rodzina będzie prosić księdza o odprawienie jak Ty mówisz -zababonów.

    odpowiedz

    • -3 (3)

    Hodowca, w dniu 03-02-2023 05:42:33 napisał:

    Prosi to się świnia Panie Piotrze

    odpowiedz

    • 2 (4)

    ..., w dniu 03-02-2023 10:09:33 napisał:

    Oj tak powinien przyjść taki czas że będziecie potrzebowali księdza i co on ma zrobić wedle waszego toku myślenia to powinien nie przyjść bo muwicie że to zabobony. Ale ksiądz musi przyjść nawet do taki zbłąkanych owiec jak wy którzy piszecie bzdury

    odpowiedz

Uwaga! Internauci piszący komentarze na portalu biorą pełną odpowiedzialność za zamieszczane treści. Redakcja zastrzega sobie jednak prawo do ingerowania lub całkowitego ich usuwania, jeżeli uzna, że nie są zgodne z tematem artykułu, zasadami współżycia społecznego, a także wówczas, gdy będą naruszać normy prawne i obyczajowe. Pamiętaj! -pisząc komentarz, anonimowy jesteś tylko do momentu, gdy nie przekraczasz ustalonych zasad.

Komentarze pisane WIELKIMI LITERAMI będą usuwane!

Dodaj komentarz

kod weryfikacyjny

Akceptuję zasady zamieszczania opinii w serwisie
Komentarz został dodany. Pojawi się po odświeżeniu strony.
Wypełnij wymagane pola!



LOKALNY HIT

Ochrona środowiska dla firm
od 50PLN
Szkolenia p.poż.
od 50PLN
Szkolenie z Ochrony Przeciwpożarowej
49PLN
Sporządzanie listy płac
od 50PLN
Rozliczenia ZUS
od 50PLN
Budowa magazynów
Ryzyko zawodowe
od 100PLN
Szkolenia pierwsza pomoc
od 50PLN
0

Jak prawidłowo stosować antybiotyki? Nie przerywaj kuracji

Czy wiesz, jak prawidłowo stosować antybiotyki? Zapobieganie infekcjom i odpowiednie ich# leczenie pomogą zachować skuteczność leków i zapobiegać antybiotykoodporności.

(czytaj więcej)
0

Ćwiczenia policjantów i straży granicznej. Wspólne działania

Policjanci, wspólnie ze strażą graniczną, wzięli udział# w ćwiczeniach na terenie Portu Lotniczego w Bydgoszczy. Miały one na celu sprawdzenie i utrwalenie działań służb w odpowiedzi na realne zagrożenia, które mogą wystąpić podczas codziennej działalności lotniska.

(czytaj więcej)
0

Terytorialsi na kolejnym szkoleniu. Kurs SERE był bardzo wymagający

Ucieczka, unikanie przeciwnika, przetrwanie w terenie to tylko niektóre #zagadnienia kursu SERE poziomu B, który w minionym tygodniu zrealizowało Centrum Szkolenia Wojsk Obrony Terytorialnej w Toruniu. W 5-dniowym kursie udział wzięło kilkunastu Terytorialsów z całego kraju, a zajęcia realizowane były m.in. na terenie borów Tucholskich.

(czytaj więcej)
0

Co nam mówi kod kreskowy? Czy prefiks 590 = Polska?

Kto odpowiada za kody kreskowe#? GS1 to międzynarodowa organizacja zajmująca się zarządzaniem systemem znakowania produktów kodami kreskowymi.

(czytaj więcej)